Hoe doe ik het ‘juiste’ als professional in een beroepssituatie? Hoe legitimeer ik mijn keuzes naar mijzelf, collega’s en leerlingen en de beroepsgroep? Wat zijn de consequenties van de keuze-opties die ik heb?

Deze lastige vragen doen zich voor in talloze dagelijkse situaties van een onderwijsprofessional. Bewustwording van de veelheid aan ethische dilemma’s en de veelheid aan legitieme handelingsopties stond dan ook centraal in de cursus Ethiek en Levensbeschouwing bij de Hogeschool Rotterdam, vertellen Arjan Barendse en Bas Banning. De twee docenten bij de tweedegraads lerarenopleiding maatschappijleer, die beiden ruime ervaring hebben in het onderwijs, waren verantwoordelijk voor het herontwerp ervan. 

Verschillende delen cursus vormen interessante combinatie

Die vernieuwde cursus voor tweedejaars voltijd- en deeltijdstudenten heeft dit collegejaar voor het eerst gedraaid. In acht weken tijd, met twee colleges van honderd minuten per week, namen twee groepen van vijfentwintig voltijdstudenten en een groep van negen deeltijdstudenten aan de cursus deel.  

“We hebben een soort inhoudelijke tweedeling gehanteerd: de eerste vier weken behandelden we ethiek en normatieve ethische theorieën, de andere vier weken gingen we in op verschillende levensbeschouwingen. Daarbij lieten we gastsprekers komen of gingen we zelf op pad. Zo zijn we naar een boeddhistische tempel, een protestantse kerk, een katholieke kerk, een synagoge en de Mevlana Moskee in Rotterdam geweest. In dat tweede deel lieten we ook de ethische theorieën uit het eerste deel terugkomen. Dat vormde een interessante combinatie”, vertelt Barendse. 

Studenten maken tijdens stage al van alles mee

In het begin van de cursus wordt de ethische positie van studenten blootgelegd. Daarvoor gebruiken de opleiders twaalf werk- en opleidingsgerelateerde situaties waarover de studenten stellingen beantwoorden. “Hoe zou je dit aanpakken? Hoe sta je hierin? Is dit wel of niet iets waarmee je meteen aan de slag moet?” Bij het bespreken van normatieve ethische theorieën worden studenten juist uitgedaagd om vanuit die theorieën te redeneren – niet vanuit hun eigen positie.  

In kader: Wanneer is iets een moreel-ethische vraagstuk? Barendse en Banning noemen drie voorwaarden. 1) Er moet een keuze worden gemaakt met legitieme argumenten aan beide kanten; 2) welke keuze ook wordt gemaakt, er zit altijd een element van schade of pijn in; 3) de keuze moet acuut worden gemaakt (Faure, 2017: 66).

“We benadrukken daarbij steeds dat onze studenten de docenten van de toekomst zijn”, voegt Banning toe. “Ze lopen nu ook al stage, waar ze dingen meemaken die hen confronteren met hun eigen standpunten; bijvoorbeeld: hoe ga je ermee om als je eigen opvatting afwijkt van de lijn die een school aanhoudt? Zulke moreel-ethische vraagstukken komen ze voortdurend tegen. De cursus is dus meteen praktisch relevant voor hen.” 

Cursus stimuleert empathische basishouding

In zowel het bespreken van ethische theorieën als het kennismaken met verschillende levensbeschouwingen zit een overkoepelend element, vertelt Barendse: het stimuleren van een empathische basishouding. “In beide onderdelen probeer je studenten begrip te laten krijgen voor de positie van anderen, waarom de een zus reageert en de ander zo – en dat beiden daarvoor goede redenen kunnen hebben.” 

Daarmee draagt de cursus sterk bij aan persoonlijkheidsvorming van studenten, merken Barendse en Banning. “Uit hun terugkoppeling blijkt dat ze, omdat ze leren hun keuzes te verantwoorden, veel bewustere keuzes maken en beter herkennen wanneer iets een morele keuze is. Daarnaast leren ze elementen uit ethisch-normatieve theorieën te herkennen in hun eigen overtuiging, en leren ze begrip te krijgen voor andere keuzes waarvoor evengoed legitieme argumenten zijn. Dat versterkt de nuance in hun denken. De cursus heeft dus niet alleen invloed op hun professionele ontwikkeling, maar ook op hun persoonlijke leven, merken we uit gesprekken met studenten.”  

Mooie staaltjes professionaliteit

Het groepsgewijs bespreken van moreel-ethische dilemma’s levert leuke en interessante gesprekken op, vertellen de Rotterdamse lerarenopleiders. “Bijvoorbeeld rond de vraag tot waar en wanneer je docent bent. Als je op twee kilometer afstand van de school een leerling tegenkomt die je ziet vapen, spreek je diegene daar dan op aan? De een zegt ‘nee’, de ander ‘ja’. Het is heel leuk om te zien hoe ze dan in gesprek met elkaar scherp krijgen waarom ze iets wel of niet doen. Daarin komt ook naar boven hoe ze hun werk zien, welk soort docent ze willen zijn, en – opnieuw – dat er dus ook docenten zijn die het met goede redenen anders doen dan zij.” 

De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.

Studenten lieten tijdens de cursus al mooie staaltjes professionaliteit zien, aldus Barendse en Banning. “Iemand mag altijd overtuigingen hebben, maar wij vinden het bijvoorbeeld heel belangrijk dat iedereen meegaat bij het bezoeken van een geloofshuis. Dat hoort gewoon bij het openstaan voor andere perspectieven. Er zijn studenten die vanuit hun levensovertuiging eigenlijk niet de behoefte hadden om een moskee te bezoeken, maar dat vanuit hun professionele beroepsontwikkeling wel deden.”  

Sommige studenten gebruikten dat eigen moreel-ethische dilemma zelfs als casus in een toetsopdracht, waarbij ze de verschillende kanten en effecten ervan belichten. “Dat is heel mooi.” 

Voorbeeldrol docent wordt zo heel praktisch

Docenten in het hbo dragen veel bij aan de ontwikkeling van het moreel kompas van studenten, maar zijn tegelijkertijd bang om hun eigen morele standpunten op te dringen. Daarom propageren ze niet altijd het moreel kompas dat ze zelf het beste achten, bleek onlangs uit onderzoek van de VU en de Universiteit voor Humanistiek. Als lerarenopleiders voor specifiek maatschappijleerdocenten hebben Barendse en Banning daarmee eigen ervaringen.  

“Het valt mij op dat wij als docenten onderling juist heel erg bezig zijn met reflecteren op de persoonlijke normatieve positiebepaling”, zegt Barendse. “We hebben natuurlijk bij uitstek binnen maatschappijleer veel vraagstukken die spelen in de samenleving, met veel verschillende opvattingen daarover. Binnen ons team zijn er collega’s die anders denken over ‘neutraliteit’ als professionele houding, en daar gaat het normatieve gesprek nu juist over. Het zeer waardevol om het als team hierover te hebben met elkaar.” 

De professionele houding van een maatschappijleerdocent is die van facilitator, vult Banning aan. “Je moet heel bewust meerdere perspectieven op en argumenten rond een moreel-ethisch dilemma laten zien. Je eigen oordeel moet je daarbij als docent buiten beschouwing laten; dat is voor ons een professionele basishouding. We verwachten ook van studenten dat ze de confrontatie aangaan met kwesties waarbij ze zich minder comfortabel voelen en kleur moeten bekennen. Als docent heb je daarin een voorbeeldrol die hier heel praktisch wordt.” 

The post “Cursus Ethiek draagt sterk bij aan persoonlijkheidsvorming studenten” first appeared on ScienceGuide.

Het bericht “Cursus Ethiek draagt sterk bij aan persoonlijkheidsvorming studenten” verscheen eerst op ScienceGuide.