Steeds vaker worden de wetenschap en het hoger onderwijs geacht maatschappelijk betrokken te zijn. Die verwachting komt niet alleen vanuit de politiek of maatschappelijke organisaties; ook de toenemende actiebereidheid onder studenten en wetenschappers, die universiteiten bijvoorbeeld oproepen niet langer samen te werken met fossiele bedrijven, getuigt hiervan. Dat vertelde Jorg Huijding tijdens zijn oratie als hoogleraar Community Engagement in Higher Education bij de Universiteit Utrecht. 

Er zijn goede redenen om deze maatschappelijke betrokkenheid te vragen, zei Huijding. De grote maatschappelijke vraagstukken kunnen niet vanuit één discipline of perspectief worden opgelost en samenwerking met maatschappelijke partners en burgers vergen; dat is de eerste reden. Ook de besteding van publieke middelen in het hoger onderwijs vraagt om maatschappelijke betrokkenheid. Daarnaast is er een pedagogisch argument: het helpt studenten de vertaalslag te maken van theoretische kennis naar praktische toepassing, en het draagt bij aan hun persoonlijke groei.   

Maatschappelijk betrokken onderwijs mag niet neutraal zijn 

Onderwijs moet studenten activeren en leren participeren in een democratie, betoogde de Utrechtse hoogleraar. Daarbij baseerde hij zich op de denkers John Dewey, Paulo Freire en Micha de Winter. Die stellen allen dat leren geen passieve activiteit is en een cruciale functie heeft in het democratische proces. Zo wilde Freire zijn arme Braziliaanse landgenoten aan het verstand brengen dat hun situatie geen gegeven is. Het onderwijs heeft volgens hem de taak om kritische reflectie op de actuele situatie aan te leren, met een ‘praxis’ als doel: gezamenlijke reflectie en actie om de wereld te verbeteren.  

Onderwijs mag dus niet neutraal zijn. Is het dat wel, dan kan het geen transformatie bewerkstelligen. “Ik zie hier toch enige wrijving met het hoofdlijnenakkoord”, aldus de Utrechtse hoogleraar. De drie denkers hameren tevens op gezamenlijkheid. Zo had Dewey veel aandacht voor communicatie, omdat daarmee duidelijk wordt wat een groep gemeen heeft. Ook De Winter benadrukte dat urgente kwesties vragen om burgers die zich met elkaar willen inzetten om oplossingen te bedenken.  

Zelfstandig nadenken en verbinden 

“Zelfstandig denken en handelen is in deze tijden echter geen eenvoudige zaak. Je moet kritisch zijn ten aanzien van allerlei ‘waarheden’ die je voorgeschoteld krijgt, je moet leren je eigen vooroordelen te zien, en de verleiding weerstaan om de heersende meningen te volgen. De taak van opvoeding en onderwijs is jongeren de vermogens bij te brengen om dat te doen, om tegelijkertijd zelfstandig na te denken en zich met anderen te verbinden om te werken aan gemeenschappelijke belangen.” 

De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.

Maatschappelijke betrokkenheid creëert dat speelveld. Samenwerken met maatschappelijke partners stimuleert hoop en betrokkenheid – “cruciale zaken in een tijd waarin gevoelens van onmacht, wanhoop en cynisme op de loer liggen vanwege de stroom aan informatie over de grote, complexe problemen en conflicten, waarbij het moeilijk te zien is welke invloed je daarop hebt als individu. Het gevolg is dat mensen afhaken, naar binnen keren en zich terugtrekken in de eigen bubbel. Het punt is echter dat we het juist níet alleen moeten doen, en het ook niet alleen hóeven doen.” 

Maatschappelijk betrokken onderwijs als antwoord 

Community Engaged Learning (CEL) kan een deel van het antwoord zijn, betoogde Huijding. Daarin werken docenten en studenten samen met externe partners zoals bedrijven, maatschappelijke organisaties of burgers. De hoogleraar gaf meerdere voorbeelden van projecten waarin CEL wordt toegepast. Hoewel zulk onderwijs op allerlei manieren wordt ingevuld, gaf Huijding vier kenmerken: er is minimaal één externe partner betrokken, er is directe interactie tussen de partijen, er wordt gefocust op een maatschappelijk vraagstuk en de systemische aspecten daarvan, en studenten reflecteren op de resultaten, hun ervaringen en het proces.  

“Daarnaast streven we naar wederkerige relaties waarin de kennis en ervaring van alle betrokkenen als evenwaardig wordt gezien”, schetste Huijding. Binnen de UU werken hij en zijn collega’s hard aan de verankering van CEL in de onderwijsprogramma’s. De politieke omstandigheden vormen echter grote uitdagingen. “Het is tijd voor betrokkenheid, maar is er straks nog wel tíjd voor betrokkenheid – zeker nu het nieuwe kabinet bijna een miljard euro wil bezuinigen op het hoger onderwijs”, vroeg Huijding zich hardop af.  

Intentie achter bezuinigingen 

De Utrechtse hoogleraar memoreerde hoe PVV-Kamerlid Reinder Blaauw de grote bezuinigingen omschreef als een kans voor hoger-onderwijsinstellingen om hun prioriteiten te heroverwegen. “Men vindt dus niet alleen dat het geld elders harder nodig is; kennelijk is de bezuiniging ook nodig om onnodige en onwenselijke geachte onderwerpen uit te bannen.” Om welke onderwerpen het dan gaat, liet PVV’er Blaauw al doorschemeren. “Hoe maken curricula over kritische rassentheorieën, dekolonisatie, feminisme en global justice onze studenten tot betere analytische denkers?”, vroeg het Kamerlid.  

Huijding voorzag de PVV’er van een antwoord: “Doordat deze onderwerpen zich bij uitstek lenen voor het leren analyseren van complexe maatschappelijke vraagstukken, vanwege hun verwevenheid met de manier waarop onze maatschappij in elkaar zit. Het behandelen van deze onderwerpen helpt onze studenten zich te ontwikkelen tot kritisch analytische denkers. Wij leiden onze studenten juist op om de status quo kritisch te analyseren.” 

Tegelijkertijd noopt kritiek op deze onderwerpen om maatschappelijk betrokken onderwijs te betrekken op alle groepen in de samenleving – ook de kritische groepen, benadrukte Huijding. “Hebben we het wel over hetzelfde? Delen we een probleem? Hoe kunnen we dat gezamenlijk aanpakken? Dat sluit naadloos aan bij de pedagogische perspectieven van Dewey, Freire en De Winter.” 

Maatschappelijk betrokken onderwijs tegen polarisatie 

Community Engaged Learning zal de polarisatie echt niet oplossen, maar kan wel bijdragen aan de vermindering ervan, zei de Utrechtse hoogleraar. Dan moet wel kritisch worden gekeken naar de vormen van CEL die nu worden gebruikt. “De mate van interactie en een gelijkwaardige uitwisseling van perspectieven kan enorm variëren.” Zo is het voor docenten makkelijker om colleges te organiseren dan co-creatiesessies. Dat moet hen echter niet weerhouden van het zoeken naar co-creatie, benadrukte Huijding. “Juist in het samen doen en de intensieve uitwisseling van kennis en perspectieven kan het volle potentieel van CEL worden benut.” 

Hoewel de UU zich heeft gecommitteerd aan maatschappelijk betrokken onderwijs, brengen de zeldzaam harde bezuinigingen nog een gevaar met zich mee, waarschuwde Huijding. “Er moeten scherpe keuzes worden gemaakt. Daardoor bestaat het gevaar dat onderwijsprogramma’s, omwille van de efficiëntie, alleen varianten van CEL krijgen waarin de dialoog en het elkaar leren kennen zijn geminimaliseerd.”  

The post ‘Maatschappelijk betrokken onderwijs als antwoord op polarisatie’ first appeared on ScienceGuide.

Het bericht ‘Maatschappelijk betrokken onderwijs als antwoord op polarisatie’ verscheen eerst op ScienceGuide.