Vooral in autoritaire samenlevingen staan de vrijheid van onderzoek, onderwijs en meningsuiting onder druk. Dat was de afgelopen jaren al zo, en dat is niet veranderd, toont het Free to Think-rapport van Scholars at Risk. Tegelijkertijd eroderen de liberale normen en instituties onder de academische vrijheid ook in democratische samenlevingen, schrijft Scholars at Risk. Deze trend van ‘autocratisering’ gaat in veel landen gepaard met een ‘isolationistische impuls’ die haaks staat op internationale onderzoekssamenwerking. 

Data uit de Academic Freedom Index (AFI), waarop het Free to Think-rapport deels is gebaseerd, onderschrijven deze vaststelling. “Liberale en autoritaire overheden gebruiken in toenemende mate elkaars tactieken om democratische instituten, waaronder het hoger onderwijs, te beschadigen.” 

Fysieke aanvallen op academische vrijheid 

Het Free to Think-rapport van 2024 documenteert 391 aanvallen op wetenschappers, studenten en instituten in 51 landen. Daarin ontbreekt nog het gros van aanvallen op de academische vrijheid, en andere dan politieke bedreigingen van de academische vrijheid blijven eveneens buiten beeld, maar de lijst bestrijkt wel een breed scala aan gebeurtenissen – bijvoorbeeld door oorlogen of binnenlands geweld.  

Zo zijn in Gaza alle universiteiten door het Israëlische leger kapotgeschoten, hebben Russische bommen één op de vijf hoger-onderwijsgebouwen in Oekraïne vernietigd, heeft de burgeroorlog in Sudan meer dan honderd hoger-onderwijsinstellingen in puin gelegd, en is in Myanmar het aantal studenten na de militaire staatsgreep in 2021 met negentig procent afgenomen.  

Wetenschappers en studenten in sommige landen zijn daarnaast slachtoffer van vervolging door de overheid of hun eigen universiteit. Zo arresteert de overheid in Nicaragua vaak wetenschappers of studenten die kritiek uiten op de overheid, gijzelden Libische veiligheidsdiensten twee willekeurige docenten tijdens onderhandelingen tussen universitair docenten en de overheid, en ontsloegen Russische hoger-onderwijsinstellingen wetenschappers die kritiek hadden op de overheid.  

‘Veiligheid’ als vage verantwoording voor inperking 

De vele pro-Palestijnse protesten in en rond universiteiten blijven niet onbenoemd in het Free to Think-rapport. Zo leidde kritiek op het Israëlische geweld in Gaza voor veel wetenschappers in de Verenigde Staten en Duitsland tot ingetrokken aanbiedingen van banen, een verbod op lesgeven, of ontslag. In onder meer China, India, Marokko, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten annuleerden universiteiten colleges, poëzievoordrachten en films over het geweld in het Midden-Oosten.  

“Vaak verantwoordden universiteitsbestuurders dat door ongespecificeerde zorgen over veiligheid te uiten”, schrijven de auteurs van het rapport. “Sommige universiteiten verkleinden de ruimte voor vrije expressie op de campus door nieuw beleid in te voeren dat het recht op protest van studenten inperkte.”  

Dat is ook in Nederland zichtbaar. Zo voerde de Universiteit Utrecht afgelopen zomer de regel in dat ‘politieke bijeenkomsten’ vooraf moeten worden aangemeld bij de dienst Campus & Facilities of Security, enkel mogen plaatsvinden op locaties door de dienst Security zijn goedgekeurd, en maximaal veertig tot vijftig deelnemers mogen hebben. Voorinschrijving en toegangscontrole zijn verplicht. Gevraagd of de academische vrijheid daarmee wordt ingeperkt, zei UU-voorzitter Anton Pijpers slechts dat de regels een uitvoering zijn van de huisregels, tekent DUB op. “Als de bijeenkomst over Gaza gaat, brengen we risico’s in kaart”, liet rector Henk Kummeling op zijn beurt noteren.  

Duitse censuur 

In het Free to Think-rapport worden achttien landen extra onder de loep genomen, waaronder Duitsland. Sinds het Israëlische geweld in Gaza hebben zich bij onze oosterburen een aantal zorgwekkende ontwikkelingen en incidenten voorgedaan, schetst Scholars at Risk.  

Zo gebruikte de Freie Universität Berlin een aangescherpte plaatselijke wet om personeelsleden aan te pakken die zich publiekelijk hadden geuit over het geweld in Gaza. Contracten werden beëindigd, aanbiedingen werden ingetrokken, en sommige academici werd de toegang ontzegd. Het Max Planck Instituut ontsloeg hoogleraar Ghassan Hage vanwege Gaza-gerelateerde uitingen op sociale media, en de Universität zu Köln trok een bijzondere leerstoel in omdat de ontvanger daarvan, Nancy Fraser, een open brief genaamd ‘Filosofie voor Palestina’ had getekend.  

Weren van onderzoekers 

Nog bonter is het geval waarbij de Duitse overheid de toegang tot het land ontzegde aan Ghassan Abu Sittah, de rector van de University of Glasgow, die zou spreken tijdens congres. Toen hij via Zoom alsnog een bijdrage zou leveren, werd het congres door de politie opgedoekt. Een maand later kwam Abu Sittah ook toegang Frankrijk niet in, volgens Franse overheidsmedewerkers omdat Duitsland alle Schengen-landen vroeg de Schotse universiteitsrector een jaar lang buiten de grenzen te houden. 

Ook Bettina Stark-Watzinger, de Duitse minister van Onderwijs wier ministerie bleek te hebben onderzocht of kritische Berlijnse universiteitsdocenten financieel konden worden afgeknepen, krijgt een weinig eervolle vermelding  

Israëlische censuur 

Ook Israël wordt extra onder de loep genomen door Scholars at Risk. Zo blijkt dat het voor Palestijns-Israëlische studenten op de Westelijke Jordaanoever praktisch onmogelijk is om naar hun universiteit te gaan vanwege controleposten van het Israëlische leger. Daarnaast laat het land, de universiteiten incluis, weinig tot geen ruimte voor kritische geluiden over het Israëlische geweld in Gaza.  

De zaak van Nadira Shalhoub-Kevorkian, hoogleraar bij de Hebrew University of Jersualem, is exemplarisch. Na het tekenen van een petitie die het dodelijke Israëlische geweld in Gaza een ‘genocide’ noemde, riep het universiteitsbestuur haar in oktober publiekelijk op om ontslag te nemen. In maart van dit jaar werd Shalhoub-Kevorkian daadwerkelijk geschorst, dit keer vanwege opmerkingen die ze tijdens een podcastopname maakte. Onder druk van collega’s werd de schorsing teruggedraaid, maar een maand later werd Shalhoub-Kevorkian gearresteerd op verdenking van het ‘aanzetten tot terrorisme, geweld en racisme’. De volgende dag kwam ze vrij, maar de verdenking werd aangehouden. Eind augustus bleek dat de hoogleraar zelf met stille trom de Hebrew University of Jeruzalem had verlaten.  

Sinds 7 oktober 2023 zijn daarnaast 124 Palestijns-Israëlische studenten bij in totaal 36 onderwijsinstellingen op het matje geroepen na kritiek op het Israëlische geweld in Gaza. Ongeveer de helft van die studenten werd geschorst of uitgeschreven. Tachtig procent van de bestrafte studenten is vrouw.  

Incidenten rond academische vrijheid in Nederland 

In een lijst met gerapporteerde incidenten wordt Nederland zeven keer genoemd. Zes van die keren betreft het de Rijksuniversiteit Groningen, waarbij het drie keer gaat om het inslaan van ramen en het aanbrengen van leuzen met graffiti door pro-Palestijnse demonstranten.  

De Scholars at Risk-monitor noemt ook een verbod vanuit de RUG om tijdens de anti-apartheidsweek een film te laten zien over een Palestijns meisje dat in 1948 gedwongen werd haar thuis te verlaten. De groep ‘Groningen for Palestine’ zou geen officiële studentenvereniging zijn en het delen van de uitnodiging via Instagram zou het een “extern evenement” maken, aldus de RUG. Uiteindelijk werd de film vertoond in een oude, nabijgelegen jeugdsynagoge.  

Ook twee gebeurtenissen waarbij de politie demonstrerende RUG-studenten met geweld verwijderde, worden genoemd. Eenmaal ging het om een groep studenten die het Academiegebouw bezette na het ontslag van onderzoeker Suzanne Täuber, waarbij politieagenten een student aan diens benen van de trap sleurden. De tweede keer werd een groep pro-Palestijnse bezetters door politieagenten met geweld naar buiten gewerkt, waarbij werd geslagen met wapenstokken.  

Bezetting in Amsterdam 

De wijze waarop de pro-Palestijnse bezetting van de Roeterseilandcampus van de Universiteit van Amsterdam verliep en werd beëindigd, vormt het zevende genoemde incident. Dat protest begon relatief vreedzaam, hoewel de bezetters zich op allerlei manieren barricadeerden. Tegendemonstranten wisten de boel niettemin makkelijk te laten ontaarden in geweld door ‘s nachts het kamp aan te vallen. Uiteindelijk besloten de burgemeester, het OM en de politie om het kamp te ontruimen.  

Dat gebeurde met een bulldozer en leidde tot arrestaties van 140 studenten en universitair medewerkers. Vooral het “buitenproportionele geweld van de politie bij het uiteendrijven van protesterende studenten” wordt gehekeld door Scholars at Risk. 

Bescherming academische vrijheid langs drie schijven 

Een eerste stap ter verdediging van academische vrijheid is het vergroten van het besef van de aanvallen erop, schrijft Scholars at Risk. Daarnaast moet academische vrijheid als recht worden erkend. Een oproep van de VN-rapporteur voor het Recht op Onderwijs om academische vrijheid als ‘individueel mensenrecht met een basis in het internationaal recht’ te zien, is een stap in die richting.  

Ook moet de bescherming van de academische vrijheid handen en voeten krijgen in de onderwijs- en onderzoeksomgeving zelf. Er zijn wel afspraken en strategieën, bijvoorbeeld de European Strategy for Universities uit 2022, “maar om zulke middelen effectief te laten zijn, moeten ze wel gebruikt worden”, aldus Scholars at Risk.  

The post “Liberale en autoritaire overheden lenen elkaars strategieën bij fnuiken academische vrijheid” first appeared on ScienceGuide.

Het bericht “Liberale en autoritaire overheden lenen elkaars strategieën bij fnuiken academische vrijheid” verscheen eerst op ScienceGuide.

Het verbleekt bij het huidige Israëlische geweld in Gaza, maar ook in mei 2021 kende Palestina een periode van expliciet geweld. Na dreigende uithuisplaatsingen in Oost-Jeruzalem en politie-invallen in de Al-Aqsa-moskee tijdens Ramadan, vuurde Hamas vanuit de Gazastrook honderden raketten af, waarop het leger dat gebied binnenviel.  

Dit leidde tot grote protesten van Palestijnse Israëli’s in steden zoals Jeruzalem, Tel Aviv, Haifa en Jaffa, tegenprotesten van Joodse Israëli’s, en volgens Amnesty excessief politiegeweld tegen de eerste groep. Een staakt-het-vuren tussen Hamas en de overheid werd gevolgd door massa-arrestaties van Palestijns-Israëlische demonstranten, waaronder veel studenten waren. 

Palestijnse Israëli’s aan de universiteit 

Palestijns-Israëlische studenten vormen zo’n twintig procent van de bachelorstudenten in Israël en hebben vaak te maken met racistische uitingen van medestudenten of docenten, hebben onderzoeken aangetoond. Dat leidt tot zelfcensuur bij Palestijns-Israëlische studenten, die vanwege hun etniciteit sowieso al minder rechten hebben dan hun Joods-Israëlische landgenoten. 

Periodes van geweld maken hun precaire positie nog ingewikkelder. Onderzoeker Lamma Mansour van de University of Oxford heeft daarom geprobeerd in kaart te brengen wat de invloed was van de periode rond mei 2021 op Palestijns-Israëlische studenten. Daartoe nam ze interviews af met twaalf Palestijns-Israëlische studenten, vijf academici en drie medewerkers van maatschappelijk organisaties. 

Markeren van Palestijns-Israëlische studentenhuizen 

Rond mei 2021 ervoeren de Palestijns-Israëlische respondenten op meerder manieren geweld, toont het onderzoek. Geregeld noopte dat hen ertoe hun Palestijn-zijn te verbergen, vooral als ze zichtbaar Palestijns waren. Zo vertelde een Arabisch-sprekende studente dat ze in de bus haar telefoon niet opnam als haar moeder belde. Een andere, hijab-dragende studente schetste hoe ze zich moest vermommen als Joods-Israëlische vrouw om in een “erg racistisch” dorp een medische ingreep te kunnen ondergaan. “Ik ben een enorm makkelijk doelwit”, besefte ze: “Ik ben vrouw, Arabisch en moslim.” 

In studentenbuurten waar Palestijns-Israëlische studenten woonden, marcheerden vaak groepen rechts-extremisten om de studenten angst aan te jagen. Daarbij werden huizen van Palestijns-Israëlische studenten ‘gemarkeerd’ en ‘s nachts aangevallen. De beveiliging van de universiteit was op die momenten nergens te bekennen.  

Ook verhalen van anderen deden de angst toenemen. “Mijn broer stuurde me foto’s en video’s van mensen met stokken die ‘dood aan Arabieren’ riepen in de straat langs de universiteit. Dat zorgde ervoor dat ik niet meer terug wilde”, vertelt een respondent. 

Niemand bleef 

Niet zelden werden het geweld van rechts-extremisten of de politie lichamelijk. Een student beschrijft hoe een vreedzame demonstratie van Palestijnse Israëli’s na een kwartier gewelddadig werd opgebroken door de politie, waarbij mensen willekeurig in elkaar werden geslagen. “Het maakt dan niet uit of je student, kind of wat dan ook bent. Zolang je Palestijns bent, ben je een doelwit.”  

Doelwit waren de Palestijns-Israëlische studenten ook online. Daar werden door extremistische groepen namen en adressen van studenten gedeeld met de oproep om fysiek geweld tegen hen te gebruiken, bijvoorbeeld omdat iemand een Palestijnse vlag had getoond. “En ze spoorden universiteiten aan om studenten te straffen, of ze gingen naar werkgevers van studenten met de boodschap ‘Jij hebt een werknemer die protesteerde’.”  

Het leidde ertoe dat Palestijns-Israëlische studenten uit angst massaal de campus verlieten. “Ik herinner me veel verhalen van studenten die door andere studenten werden belaagd”, vertelt een respondent. Nave Sha’anan, een wijk in Haifa, liep zelfs helemaal leeg, vertelt een medewerker van een maatschappelijke organisatie. “Niemand bleef.” Naar huis gaan was echter geen sinecure, want niemand van de Palestijnse Israëli’s aldaar durfde het openbaar vervoer te gebruiken. “Uiteindelijk heeft een groep studenten zelf bussen geregeld en konden we naar huis gaan.” 

Mijn perspectief veranderde enorm 

Voordat de genoemde gebeurtenissen in 2021 plaatsvonden, was het zo’n eenentwintig jaar geleden dat het tot groot geweld kwam tussen de verschillende groepen Israëli’s. Voor de meeste Palestijns-Israëlische studenten was 2021 de eerste keer dat de scheiding in de Israëlische maatschappij zo hard voelbaar werd. “Mijn perspectief veranderde enorm”, vertelt een student. “Ik dacht altijd dat ik gewoon burger van dit land was en ik, ondanks het racisme en de ongelijkheid, dingen zou kunnen bereiken. Tijdens deze gebeurtenissen realiseerde ik me echter dat Israël er niet maalt om het schenden van mijn rechten.” 

Dat schiep een band met Palestijns leed uit het verleden, blijkt uit de interviews. “De staat was racistisch, maar nu niet meer. De staat vermoordde Arabieren, maar nu niet meer”, schetst een student zijn vroegere beeld van de situatie. “Dit waren de eerste gebeurtenissen die voor mij politiek werkelijk werden. Ik besefte dat er een heldere lijn is tussen de Nakba, wat mijn ouders hebben meegemaakt, en wat ik nu meemaakte.” 

Het bracht een hele generatie Palestijnse Israëli’s politiek besef van hun Palestijn-zijn bij, schetst een andere student. “Als er al iemand was die nog aarzelde, geen politieke kijk had – na deze gebeurtenissen was er geen twijfel meer.” 

Tegelijkertijd groeide de kloof tussen de Joods-Israëlische en Palestijns-Israëlische werkelijkheid in de collegezaal. Terwijl het geweld tegen Palestijnse Israëli’s toenam, zat een respondente bijvoorbeeld zes uur lang in een collegezaal met Joods-Israëlische studiegenoten die bespraken dat ze reservist in het leger waren en naar Gaza zouden gaan. 

Universiteiten schreeuwen alleen als brand henzelf bedreigt 

De houding van universiteiten in mei 2021 roept vooral scepsis en cynisme op bij de Palestijns-Israëlische respondenten. Ja, universiteiten waren gematigder in hun uitingen dan het brede publiek, maar ze waren niettemin hypocriet, is de opvatting.  

De interviews werden namelijk deels afgenomen in 2023, toen het Israëlische parlement instemde met het besluit dat overheidsbesluiten niet langer door het hooggerechtshof kunnen worden teruggedraaid. Dat universiteiten toen luid van zich lieten horen met de slogan ‘geen wetenschap zonder democratie’, ontging de Palestijns-Israëlische respondenten niet. “Als je zo democratisch en verlicht bent als je zegt, en gelijkheid zo’n kernwaarde is voor jou – waar was je de afgelopen zeventig jaar dan?”, verwoordt een student de frustratie. “Als de brand hén aangaat, willen ze wel ver gaan.” 

Sommige universiteiten of docenten nodigden Palestijns-Israëlische studenten wel uit om te praten over hetgeen ze meemaakten, maar daaraan werden nooit concrete stappen verbonden. Studenten zagen er daarom vooral een manier in om de reputatie van de universiteit te beschermen. “Ze bleven gewoon doorgaan met colleges omdat de raketten niet meer kwamen – maar intussen stond een hele Arabische gemeenschap nog in brand”, vertelt een respondent.  

Eén van de respondenten werd overigens door haar universiteit gestraft vanwege een pro-Palestijns bericht dat ze online deelde. Het kwam haar op een boete en een schorsing van een heel semester te staan. 

Ongezien aggresieve houding van universiteit 

Hoewel periodes van onrust en geweld in de regel uitzonderlijk zijn, moeten ze niet worden gezien als geïsoleerde gebeurtenissen die daarna weer uitdoven. “Ze zijn daarentegen integraal aan een cumulatief proces van identiteitsvorming, en hebben een blijvende impact nadat de onmiddelijke beroering luwt”, concludeert de onderzoeker.  

Ze constateert ook dat de houding van universiteiten in 2021 schril afsteekt tegen de actieve betrokkenheid in 2023 en tijdens het huidige Israëlische geweld in Gaza. “Israëlische hoger-onderwijsinstellingen pakken nu, samen met de autoriteiten, hun Palestijns-Israëlische studenten op een agressieve manier zoals we die nog niet eerder hebben gezien, waarbij ze strafmaatregelen nemen tegen honderden studenten, vooral vanwege het online uiten van politieke opvattingen. 

The post “Dood aan Arabieren, riepen ze naast de universiteit”  first appeared on ScienceGuide.

Het bericht “Dood aan Arabieren, riepen ze naast de universiteit”  verscheen eerst op ScienceGuide.